Vergrijzing in de zorg én personele krapte – wat nu?

Nieuwsgierig naar de impact hiervan op jouw organisatie en hoe jij je hierop het beste kunt voorbereiden? In dit artikel staan wij stil bij het grootste vraagstuk bij deze ontwikkelingen dat wij met name zien bij onze klanten: het opvangen van medewerkers die met pensioen gaan en het zo goed mogelijk behouden van de kwaliteit van zorg.

We lichten toe hoe wij dit vraagstuk voor jouw organisatie inzichtelijk kunnen maken en welke strategische keuzes je hiermee kunt maken.
Dit doen wij aan de hand van:

• de toenemende zorgvraag;
• het te verwachten personeelstekort (in jouw regio);
• de hiermee gepaard gaande productieontwikkeling en impact op financiën, kwaliteit en vastgoed.

Zorgvraagontwikkeling

Het aantal 65-plussers stijgt de komende 20 jaar naar verwachting met 55% op landelijk niveau; het aantal 90-plussers zal in dezelfde periode verdubbelen naar 340.000 in 2040 (uit: De toekomst van wonen en zorg voor ouderen, Actiz, september 2019). Als gevolg van deze toegenomen levensverwachting en daarmee meer chronische aandoeningen, neemt niet alleen de kwantitatieve zorgvraag toe, maar ook de mate van complexiteit. De mate waarin de zorgvraag, zowel in volume als zorgzwaarte zich ontwikkelt, verschilt sterk per regio in de komende jaren.

Personeelstekort

In het Integraal Zorgakkoord is te lezen dat op dit moment 1 op de 6 Nederlanders werkzaam is in de zorg. Om aan de huidige zorgvraag te kunnen voldoen, moet in 2024 maar liefst 1 op de 4 Nederlanders in de zorg werken. Omdat dit niet haalbaar is, blijft 1 op de 6 werkenden in de zorg het uitgangspunt. Dit betekent dat met hetzelfde aantal mensen aan de groeiende zorgvraag moet worden voldaan. Het is echter de vraag of 1 op de 6 werkenden in de zorg een realistisch doel is. Zeker als we zien dat de uitstroom binnen de zorg – vanwege de vergrijzing – alleen maar toeneemt en de instroom stokt als gevolg van de krappe arbeidsmarkt.

Op 21 december 2023 zijn nieuwe arbeidsmarktprognoses Zorg en Welzijn van ABF Research beschikbaar gekomen . Door een veronderstelde lagere instroom vanuit het onderwijs én een hogere uitstroom van personeel uit de zorg, valt de prognose negatiever uit dan de prognose in 2022. Uitgaande van het scenario Nieuw Beleid , waarin de effecten van een aantal recent genomen of te nemen maatregelen uit onder meer het IZA, het WOZO en het Regeerakkoord zijn meegenomen, zal het tekort in 2033 naar verwachting uitkomen op bijna 190.000 werknemers, zie onderstaande grafiek.

Verwachte arbeidsmarkttekort zorg en welzijn (exclusief kinderopvang)

Bron: Prognosemodel Zorg en Welzijn, ABF Research

In alle zorgbranches nemen de arbeidsmarkttekorten op lange termijn toe. Het grootste arbeidsmarkttekort is te verwachten in de Verzorging Verpleging Thuiszorg (VVT). Door het niet verder groeien van het aantal verpleeghuisplaatsen, zal een deel van het tekort van de verpleeghuiszorg verschuiven naar de thuiszorg. In onderstaande tabel zijn de te verwachten tekorten uitgesplitst naar de verschillende zorgbranches voor 2024 – 2033.

Verwachte arbeidsmarkttekort zorg en welzijn (exclusief kinderopvang) in 2024 en 2033, referentiescenario en scenario Nieuw Beleid, uitgesplitst naar branche

Bron: Prognosemodel Zorg en Welzijn, ABF Research

De mate waarin deze ontwikkelingen plaatsvinden, verschilt sterk per regio.

“De problemen rond de krimp van het aantal arbeidskrachten in onder andere de provincies Groningen, Drenthe en Overijssel zal sterker zijn vanwege de binnenlandse trek naar de Randstedelijke gebieden. Jongeren vertrekken en ouderen blijven achter”, aldus sociaal demograaf Jan Latten (AAG Zorgperspectief 2024).

Productieontwikkeling en impact op financiën, kwaliteit en vastgoed

Met minder handen aan het bed, of in de thuissituatie en de beperkte (financiële) middelen, wordt de capaciteit om patiënten/cliënten te behandelen verder beperkt. Wachttijden kunnen toenemen, de toegankelijkheid en daarmee de kwaliteit van zorg zal afnemen. Minder productie betekent minder inkomsten, terwijl de kosten van het beschikbaar houden van een minimale operationele capaciteit blijven bestaan. Leegstand van en in gebouwen, als gevolg van verminderde productie, kan leiden tot aanzienlijke financiële verliezen voor jouw zorgorganisatie.

Wat kunnen wij als AAG hierin voor je betekenen?

We zien dat de toenemende zorgvraag in combinatie met de vergrijzing van de bevolking aanzienlijke impact heeft op de bedrijfsvoering van zorgorganisaties. Het vereist een integrale benadering waarin zorgorganisaties zich continu aanpassen terwijl zij streven naar hoogwaardige zorg en financiële duurzaamheid. AAG ondersteunt deze integrale benadering en denkt vanuit hier graag
met je mee met het inzichtelijk maken van de hierboven genoemde impact.

Vraag jij jezelf ook af:

• Wat is het personeelstekort voor de komende tien jaar in onze regio?
• Wat is ons huidige medewerkersbestand en wat is er nodig om mee te bewegen met de toekomstige cliëntbehoefte?
• Wat is ons wervings- en opleidingsbeleid?
• Wat zijn de gevolgen van het personeelstekort op de productie?
• Wat zijn de financiële gevolgen door minder productie en wat is de impact van leegstand?
• Wat is een toekomstbestendige positionering voor onze zorgorganisatie?

Het zorgvraagprognosemodel van AAG in combinatie met een strategische personeelsplanning biedt een solide basis voor het beantwoorden van deze vraagstukken.

Zorgvraagprognosemodel

Het is essentieel om de zorgvraag te prognosticeren met het oog op de toekomst, zodat de toekomstige uitdagingen voor zorgorganisaties kwantificeerbaar worden.  AAG heeft ruime ervaring met het prognosticeren van de zorgvraag op landelijk en regionaal niveau en helpt zorgorganisaties met het maken van strategische keuzes mede gezien onze multidisciplinaire aanpak en expertises, zoals Vastgoed, HR, Finance, Zorgcontrol en Zorgverkoop. AAG heeft daartoe haar eigen zorgvraagprognosemodel ontwikkeld door middel van Business Intelligence (BI).

Bij het prognosticeren van de zorgvraag houden wij hierbij rekening met de volgende factoren:

1. de demografische ontwikkeling; (in jouw regio)
2. het overheidsbeleid dat de zorgvraag probeert te remmen.

In ons AAG-zorgvraagprognosemodel prognosticeren wij in eerste instantie de zorgvraag zonder enig overheidsbeleid in jouw regio tot en met jaar 2050, het zogenaamde 0-scenario. Ter illustratie het onderstaande voorbeeld:

0-scenario in het AAG-zorgvraagprognosemodel

Vervolgens interpreteren wij het overheidsbeleid, zoals IZA, WOZO, GALA en trends & ontwikkelingen, zoals digitalisering technologie en ambulantisering, en vertalen dit in een beleidsrijke zorgvraagprognose. Wij kunnen het zorgvraagprognosemodel verder verrijken op basis van jouw organisatiestrategie en doelstellingen voor de komende jaren aan de hand van een aantal scenario’s.

Zet jouw zorgorganisatie bijvoorbeeld in op digitalisering, zorgtechnologie en/of ambulantisering/extramuralisering? Dan heeft dit regionaal invloed op de invulling van de zorgvraag, de setting waarin (toekomstige) cliënten zorg ontvangen én daarmee de benodigde personele inzet.

Strategische personeelsplanning (SPP)

Nadat we door middel van ons zorgvraagprognosemodel de toekomstige zorgvraag in beeld hebben gebracht, brengen we het huidige medewerkersbestand van de zorgorganisatie in beeld. Vervolgens maken we enerzijds inzichtelijk hoe zich dit ontwikkelt in lijn met de toekomstige zorgvraag en anderzijds hoe zich dit ontwikkelt vanwege de vergrijzing. AAG heeft daartoe een SPP-model ontwikkeld door middel van BI. We beantwoorden daarmee de vraag: ‘Hoe ziet ons huidige medewerkersbestand eruit en wat is er nodig om mee te bewegen met de toekomstige cliëntbehoefte?’ Bekijk onze film om te zien hoe we dit doen via Strategische personeelsplanning – AAG.

Bekend is dat de zorgbehoefte en de vraag naar zorgpersoneel toeneemt. Het is dan ook aannemelijk dat er een gap tussen de zorgvraag en het medewerkersbestand ontstaat. Deze knelpunten zijn het startpunt van de in te zetten acties en de te maken strategische keuzes in relatie tot de zorgvraagontwikkeling. Denk hierbij aan het opstellen van een strategisch opleidingsplan dat gericht is op de ontwikkeling en scholing van jouw medewerkers, zodat medewerkers door kunnen groeien naar functies waarin tekorten worden verwacht.

Het niet kunnen beantwoorden van de zorgvraag, kan óók de basis zijn voor ingrijpendere keuzes, zoals het stopzetten van bepaalde zorgvormen of het aangaan van samenwerkingen met andere zorgorganisaties in jouw regio.

De strategische keuzes

Om aan de personele en financiële uitdagingen tegemoet te komen voor de komende jaren, is het noodzakelijk te investeren in efficiëntere werkprocessen en het aantrekken van en met name het behouden van gekwalificeerd personeel. Het doen van investeringen in innovatieve technologieën (zoals; AI, Robotica en Domotica) draagt daarnaast bij om de druk op jouw personeel verder te verlichten. Innovatieve zorgmodellen om de zorg anders te organiseren, zoals Reablement, Community care en keuzes maken in bijvoorbeeld de te behandelen cliëntgroepen of doelgroepen, helpen daar ook bij. De focus op het implementeren van preventieve maatregelen in de regio, zoals gezondheidseducatie en programma’s voor gezonde veroudering in de regio, kunnen tenslotte ook bijdragen aan het verminderen van de zorgvraag; de effecten hiervan zijn echter pas op de langere termijn te verwachten.

Tot slot

Het is belangrijk om de samenhang van de te maken strategische keuzes te toetsen aan jouw vastgoedportefeuille. Daarnaast is het van groot belang om bij de te maken strategische keuzes de financiële impact (leegstand en of minder productie) hierin mee te nemen.

Vragen?

AAG-ers kijken niet alleen naar de uitdagingen van vandaag, maar richten zich op de kansen van morgen. Ons team staat klaar om jouw zorgorganisatie te ondersteunen in de complexe wereld van een toenemende zorgvraag en een krimpend personeelsbestand.

Heb je naar aanleiding van dit artikel vragen of wil je graag meer informatie ontvangen? Neem dan contact op met onze collega’s Arnoud Zanen, Rick Gerritsen of Remco Leenders.